استاد مشاور:
دکتر سیاوش یاری
شهریور ماه ۱۳۹۴
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
بنا به وجود دلایل و شواهد مُستَند تشیع در دوران رسالت رسول خدا (ص) شکل گرفته است، که هر چند با حادثه سقیفه در روند رشد آن وقفه بعمل آمد؛ با مساعی حضرت علی (ع) و یارانش بعد از سال ۳۵ هجری در عراق عرب گسترش پیدا کرد و بعد دامنه آن به ایران کشیده شد. سئوال اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران در سه قرن نخست هجری میباشد، که با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع اصلی استخراج، مطالعه، بررسی و تحلیل گردیده، که نتیجه گویای آن است که تشیع بعد از سال ۳۵ هجری و استقرار خلافت امام علی (ع) در شهر کوفه تحت تأثیر عوامل مختلف در عراق عرب گسترش پیدا کرده است و بعد به صورت تدریجی دامنه آن به ایران کشیده شد؛ که این امر در قرن نخست هجری در در بین موالی با محوریت مدائن انجام گرفت و در همین قرن و به خصوص در قیام مختار ثقفی موالی به نیروی تأثیر گذار در جامعه اسلامی مطرح شدند و برای همین روند گسترش تشیع در قرن دوم هجری شدت یافت که این امر در شهرهای قم، آوه، فراهان، یزد و کاشان وسعت بیش‌تری یافت و سرانجام در قرن سوم هجری و به خصوص تحت تأثیر هجرت امام رضا (ع) به مرو، روند گسترش تشیع در شهرهای خراسان، نیشابور، کاشان، ری، قرمیسین، همدان و شمال ایران و به خصوص طبرستان گسترش یافته است و در این قرن اولین حکومت شیعی در شمال ایران تأسیس گردید و گفتمان شیعی به گفتمانی اصلی در یاران تبدیل گردید.
واژگان کلیدی: تشیع، ایران، موالی، پراکندگی جغرافیایی، قرون نخستین اسلامی، اهل بیت (ع)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
۱-۵- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. ۵
۱-۶- جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش… ۵
۱-۷- مرور و نقد پژوهشهای گذشته. ۶
فصل دوم: علل گرایش ایرانیان به تشیع
۲-۳- گرایش ایرانیان به تشیع. ۱۰
۲-۳-۱- علاقه ایرانیان به اسلام ناب و تشیع. ۱۰
۲-۳-۲- نزدیکی امام علی (ع) به پیامبر (ص) ۱۱
۲-۳-۳- حمایت امام علی (ع) از ایرانیان در زمان خلافت.. ۱۲
۲-۳-۴- کسب حقایق تاریخ اسلام از زبان امام علی (ع) ۱۶
فهرست مطالب
عنوان صفحه
۲-۳-۵- آشنایی ایرانیان با صحابه بزرگ شیعی.. ۱۷
۲-۳-۶- ظلم و اجحاف در حق موالی.. ۱۹
۲-۳-۸- سیاستهای ضد دینی حکومتهای اموی و عباسی.. ۲۱
فصل سوم: پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن نخست هجری
۳-۱- مدائن پایگاه موالی و تشیع. ۲۶
۳-۲- موالی مدائن و حضور در جریانهای سیاسی.. ۲۷
فصل چهارم: پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران درقرن دوم هجری
فصل پنجم: مراکز شیعه نشین ایران در قرن سوم هجری
۵-۱- هجرت امام رضا (ع) به ایران. ۴۷
۵-۱-۱- استفاده از ظرفیت ولایت عهدی برای گسترش تشیع. ۴۷
۵-۱-۲- تلاش برای شناساندن حقانیت اهل بیت (ع) ۴۸
۵-۱-۳- نشر حقایق امامت اهل بیت (ع) ۴۹
۵-۱-۴- بروز مناقب اخلاقی امام (ع) و آشنایی مردم با آنها ۵۱
۵-۱-۵- فعالیتهای علمی امام (ع) ۵۲
فهرست مطالب
عنوان صفحه
۵-۱-۶- حفظ ارتباط با شیعیان و علویان. ۵۳
۵-۱-۷- مقابله با تبلیغات ضد علوی.. ۵۴
۵-۱-۸- مهاجرت علویان و شیعیان به ایران. ۵۵
۵-۴-۱- کوچهاى سادات علوى به طبرستان و دیلم. ۶۵
۵-۴-۲- زهد و پارسایى علویان. ۶۹
۵-۴-۳- ستم حاکم طاهرى طبرستان. ۶۹
۵-۴-۴- علل گسترش فرهنگ شیعی در دوره‌ی علویان. ۷۰
مقدمه
موضوع گسترش تشیع در ایران به واسطه عوامل مختلف و از جمله ادعاها، سئوالات و ابهاتی که مستشرقین و بعضی از نویسندگان در این زمینه مطرح کردهاند از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و برای همین؛ بررسی موضوع پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران و به ویژه در قرون نخستین اسلامی میتواند به شفافیت مسائل تاریخی و تبیین و تحلیل درست مطالب کمک نماید و بدین لحاظ این موضوع انتخاب گردیده تا شاید دریچهای نو فراروی مخاطبان عرضه نماید.
فصل اول این نوشتار، به کلیات تحقیق اختصاص یافته و در آن پس از تعریف و بیان مسئله، اهمیت وضرورت انجام تحقیق، جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش، سوالات پژوهش، اهداف پژوهش، فرضیات، مرور و نقد پژوهشهای گذشته، روش انجام پژوهش، روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و واژهگان کلیدی بیان شده است.
در فصل دوم برای تبیین و شناخت درست مطالب؛ ابتدا توضیح مختصری درباره واژه تشیع، سابقه آن در زمان پیامبر (ص) و معنای اصطلاحی آن آمده است و سپس به دلایل گرایش ایرانیان به تشیع پرداخته شده است. این امر با بررسی و تحلیل منابع و مراجعه به دیدگاه‌های نویسندگان مشخص میگردد که پذیرش تشیع در بین ایرانیان به صورت تدریجی بوده است که برای آن دلایلی شامل: تشییع آیین نجات بخش، نزدیکی امام علی (ع) به پیامبر (ص) و شخصیت استثنایی ایشان در اسلام، حمایت امام علی (ع) از ایرانیان در زمان خلافت، کسب حقایق تاریخ اسلام از زبان امام علی (ع)، آشنایی ایرانیان با صحابه کبار شیعی رسول خدا (ص)، ظلم و اجحاف در حق موالی، مظلومیت شیعیان و سیاستهای ضد دینی حکومتهای اموی و عباسی بیان گردیده است.
در فصل سوم با عنوان پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن نخست هجری به جریان شکلگیری تشیع در بین موالی با محوریت مداین پرداخته شده است و دلایل پیوستن آنان به تشیع، حضور موالی در قیام مختار ثقفی و عبدالرحمن بن اشعث به بحث گذاشته شده است و سپس جریان نفوذ و گسترش تشیع در اهواز، یزد و نواحی شرقی ایران توضیح داده شده است.
فصل چهارم به پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن دوم هجری اختصاص یافته و در آن روند شکلگیری تشیع در شهرهای قم، آوه، فراهان، کاشان، به بحث گذاشته شده است و بالاخره فصل پنجم با عنوان پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن سوم هجری ابتدا موضوع شکلگیری هجرت امام رضا (ع) به خراسان و اقدامات و فعالیتهای آن حضرت برای گسترش تشیع بود و سپس روند گسترش تشیع در مناطق مختلف ایران شامل: خراسان، نیشابور، کاشان، ری، همدان و شمال ایران و به خصوص طبرستان توضیح داده شده است.
در این بخش برای ورود به بحث اصلی رساله ابتدا کلیات تحقیق طرح گردیده که در آن تعریف و بیان مسئله، سوالات پژوهش، روش انجام پژوهش، اهداف پژوهش، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش و مرور و نقد پژوهشهای گذشته آمده است.
۱-۱-تعریف و بیان مسئله
روند گسترش تشیع در ایران به واسطه عوامل مختلف از طرف مستشرقین و نویسندگان مورد توجه قرار گرفته و برای همین سئوالات و ابهامات زیادی در این زمینه مطرح گردیده است. روند گسترش تشیع در ایران به صورت تدریجی بوده است و به خصوص بعد از سال ۳۵ هجری و استقرار خلافت امام علی (ع) در شهر کوفه تحت تأثیر عوامل مختلف دامنه آن به ایران کشیده شد. البته شیعیان ابتدایی همگی عرب بودهاند و ایرانیان و موالی بعد از آنان به تشیع روی آوردهاند، که فرایند گسترش آن طولانی بوده است که در این راستا بررسی و تحلیل پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران و به ویژه در قرون نخستین اسلامی میتواند به شفافیت مسائل تاریخی و تبیین و تحلیل درست مطالب کمک نماید. به علت وجود سوالات مختلف و نظرات متعدد ابتدا باید این سوال پاسخ داده شود که علل پذیرش تشیع در بین ایرانیان چه بوده است، که میتوان این امر را با بررسی و تحلیل منابع و مراجعه به دیدگاه‌های نویسندگان مشخص کرد. موضوع دیگر در ارتباط با این موضوع بررسی و تحلیل پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن اوّل هجری میباشد که باید با توجه به جایگاه و نقش موالی در مورد بررسی قرار گیرد. زمینه‌های گسترش تشیع در بین موالی، حضور موالی در قیام مختار ثقفی و عبدالرحمن بن اشعث و سپس جریان نفوذ و گسترش تشیع در شهرهای اهواز، یزد و نواحی شرقی ایران دارای اهمیت اساسی است.
در ارتباط با موضوع پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن دوم که تحت تأثیر مهاجرت اعراب شیعی و همچنین فرار علویان و شیعیان به داخل خاک ایران گسترش پیدا کرد در شهرهای قم، آوه، فراهان، کاشان و. . . قابل بررسی است. در نهایت اینکه پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن سوم هجری شامل: خراسان، نیشابور، کاشان، ری، همدان و شمال ایران و به خصوص طبرستان و همچنین موضوع شکلگیری هجرت امام رضا (ع) به خراسان و اقدامات و فعالیتهای آن حضرت برای گسترش تشیع باید مورد ارزیابی قرار گیرد. بنابراین بررسی پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران از آغاز تا پایان قرن سوم هجری مسأله این تحقیق میباشد.
۱-۲- سوالات پژوهش
۱-۲-۱- سوال اصلی
- روند گسترش و نفوذ تشیع و پراکندگی جغرافیایی آن در ایران در سه قرن نخست هجری چگونه بوده است؟
۱-۲-۲- سوالات فرعی
- علل گرایش ایرانیان به تشیع در سه قرن نخست هجری چه بوده است؟
- روند گسترش و نفوذ تشیع در ایران و وضعیت استقرار شیعیان در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در قرن نخست هجری چگونه بوده است؟
- روند گسترش و نفوذ تشیع در ایران و وضعیت استقرار شیعیان در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در قرن دوم هجری چگونه بوده است؟
- روند گسترش و نفوذ تشیع در ایران و وضعیت استقرار شیعیان در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در قرن سوم هجری چگونه بوده است؟
۱-۳- روش انجام پژوهش
روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است که دربخش توصیفی آن به ذکر مراکز شیعه نشین و ویژگی‌های این مناطق ودربخش تحلیلی به علل گسترش تشیع دراین مناطق اشاره می‌شود بدین منظور ابتدا منابع اصلی شناسایی و دسته‌بندی و پژوهش‌ها و مقالات بررسی و فیش‌برداری شده و در نهایت در قالب سازماندهی اولیه پژوهش سامان یافته و تدوین گردیده است.
۱-۴-۱- هدف اصلی
- شناخت روند گسترش و نفوذ تشیع و پراکندگی جغرافیایی آن در ایران در سه قرن نخست هجری.
۱-۴-۲- اهداف فرعی
- شناسایی دلایل گرایش ایرانیان به تشیع در سه قرن نخست هجری.
- شناخت روند گسترش و نفوذ تشیع در ایران و وضعیت استقرار شیعیان در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در قرن نخست هجری.
- شناخت روند گسترش و نفوذ تشیع در ایران و وضعیت استقرار شیعیان در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در قرن دوم هجری.
- شناخت روند گسترش و نفوذ تشیع در ایران و وضعیت استقرار شیعیان در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در قرن سوم هجری.
-۵- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
موضوع پذیرش تشیع از سوی ایرانیان و نفوذ و گسترش آن در مناطق مختلف جغرافیایی ایران از موضوعات دامنه دار است که حاوی ابهامات و سوالات متعددی است، که در این راستا بررسی و تحلیل پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران در سه قرن نخست هجری میتواند به سوالات زیادی پاسخ دهد و ابهامات زیادی را بر طرف نماید، که اشخاص و سازمانهای ذیل میتوانند از نتایج این تحقیق استفاده نمایند:
- دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه.
- دانشجویان رشته‌های تاریخ اسلام، تاریخ تمدن اسلامی، تاریخ تشیع، علوم سیاسی، علوم اجتماعی، تاریخ محلی.
- سازمان صداوسیما، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ارشاد، مراکز پژوهشی اسلامی، شیعه شناسی و امامت پژوهی، بنیاد ایرانشناسی.
- فیلمنامهنویسان و نویسندگان علاقمند به تاریخ صدر اسلام، تاریخ امامت و تاریخ تشیع.
۱-۶- جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش
اکثریت تحقیاتی که درباره موضوع نفوذ و گسترش تشیع در ایران انجام گرفته است با محوریت دلایل پذیرش تشیع در بین ایرانیان، مهاجرت سادات و علویان به ایران و نقش آنان در گسترش تشیع، هجرت امام رضا (ع) و نقش آن حضرت در گسترش تشیع جریان گسترش تشیع در مناطق مشهور ایران شامل: قم، کاشان و آوه در قرن دوم و سوم هجری و دیگر مناطق ایران در قرن چهارم هجری به بعد بوده است و درباره موضوع پراکندگی جغرافیایی تشیع در ایران در سه قرن نخست هجری تاکنون در مورد این موضوع پژوهش مستقلی صورت نگرفته است و برای همین یافته‌های پژوهش حاضر میتواند اطلاعات مناسب و جدیدی در اختیار خوانندگان قرار دهد.
۱-۷- مرور و نقد پژوهشهای گذشته
درباره سابقه تحقیق باید گفت کتابهایی که درباره تاریخ امامت، تاریخ اسلام، تاریخ ایران و تاریخ تشیع نوشته شده است درباره نفوذ و گسترش تشیع در مناطق مختلف جغرافیایی ایران در سه قرن نخست هجری مطالبی را بیان کردهاند. رسول جعفریان در کتاب «حیات فکری و سیاسی ائمه (ع به صورت اختصار و مفید زندگی نامه و فعالیتهای سیاسی، فکری، علمی و آموزشی ائمه (ع) را مورد کنکاش قرار داده است و به تناسب درباره ارتباط ائمه (ع) با ایرایان در مناطق مختلف ایران مطالبی را بیان داشته است. امتیازات کتاب شامل موارد ذیل است:
- احاطه نویسنده بر منابع تاریخ اسلام و کمک از کتابهای جغرافیایی، ادبیات، شعر و رجال برای تبیین درست مطالب.
- نقد و تحلیل جامع منابع و بخصوص منابع شیعی در ابتدای کتاب.
- تحلیل اوضاع شیعیان و وضعیت آنان در زمانهای مختلف و ارتباط آنان با ائمه اطهار (ع).
هاشم معروف حسنی در کتاب «زندگی دوازده امام (ع)»، به صورت مبسوط به فعالیتهای سیاسی ائمه (ع) و شیعیان و دشمنیهای امویان و عباسیان با آنان پرداخته است و در همین راستا مطالبی را درباره اوضاع شیعیان ایران ارائه کرده است. دکتر اصغر منتظر القائم در کتاب «تاریخ امامت» و مهدی پیشوایی در کتاب «سیره پیشوایان»، در باره ارتباط شیعیان ایران با ائمه (ع) و قیام‌های علویان و شیعیان در ایران مطالبی را بیان کردهاند. دکتر حسین جعفری در کتاب «تشیع در مسیر تاریخ»، در بررسی و تحلیل موضوعات مختلف به تناسب مطالبی را در باره تشیع در ایران بیان کرده است.
یکی از مهم‌ترین کتابها درباره تاریخ تشیع در ایران، کتاب «تاریخ تشیع از آغاز تا قرن دهم»، نوشته رسول جعفریان است که علی‌رغم نگاه همه‌جانبه و فراگیر وی به موضوع، به دلیل اینکه تاریخ تشیع را به صورت قرن به قرن مورد مطالعه قرار داده است، مطالب آن از انسجام کافی برخوردار نیست. کاظم خواجوی در کتاب «تاریخ تشیع»، به صورت سطحی بعضی از عوامل نفوذ تشیع در ایران تا قرن پنجم را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است؛ که به دلیل نگاه خاص به عوامل و سیر تدریجی نفوذ تشیع در ایران، بدون توجه به مباحث دیگر میتواند مفید و لازم تلقی شود.
همچنین مقالاتی شامل: «نقش شرایط داخلی ایران در شکلگیری حکومت علویان طبرستان» نوشته احمدرضا بهنیافر چاپ شده در مجله پژوهشنامه انقلاب اسلامی، که درآن به جغرافیایی تاریخی طبرستان و چگونگی گسترش فرقه زیدیه پرداخته است؛ مقاله «علل روی آوردن علویان به مازندران» نوشته مهناز شایسته‌فر چاپ شده در مجله تحقیقات اسلامی، که به بررسی موقعیت جغرافیای طبرستان و موقعیت تاریخی آن و علل روی آوردن علویان پرداخته است و مقاله «نخستین شیعیان در ایران» نوشته رضا فرشچیان چاپ شده در مجله مطالعات ایرانی، که درآن به بررسی علل مهاجرت خاندان اشعری به قم که یکی از مهم ترین مناطق استقرار شیعیان بوده پرداخته شده است تدوین گردیده است.
در هیچ کدام از پژوهشهای یاد شده به طور منسجم روند نفوذ و گسترش تشیع در ایران در سه قرن نخست هجری مورد بررسی قرار نگرفته است و اگر هم اشارهای به مناطق شیعی ایران شده است به طور مختصر و پراکنده بوده است. تاکنون به صورت جداگانه و به صورت تحلیلی روند نفوذ و گسترش تشیع در ایران در سه قرن نخست هجری مورد بررسی قرار نگرفته است و کتاب، پایان نامه و مقالهای در زبان فارسی نوشته نشده است. در این پژوهش تلاش بر این است که با استفاده از اطلاعات منابع و مأخذ دست اول و تحقیقات جدید، روند نفوذ و گسترش تشیع در ایران و پراکندگی جغرافیایی آن در سه قرن نخست هجری مورد کنکاش قرار گرفته و مطالب جدیدی برای خوانندگان عرضه گردد.
قیمت :37500 تومان